Het Janskerkhof (1051-heden)

Het Janskerkhof is een van de oudste delen van Utrecht. Al in de Romeinse tijd stroomde hier de Rijn en de Vecht en werd het land als weidegrond. Met de oprichting van het kapittel van Sint-Jan en de bouw van de bijbehorende Janskerk omstreeks 1050 kreeg het gebied een belangrijke plaats in het middeleeuwse Utrecht. Tot de Reformatie van 1580 leefden hier voorname geestelijken, die behoorden tot de intellectuele bovenlaag.

Op deze 3D-reconstructie van de immuniteit van Sint-Jan van omstreeks 1200 staat in het midden de nog geheel romaanse Janskerk met een pandhof aan de noordzijde. Links daarvan, enigszins afgescheiden van de rest van het terrein, staat het huis van de proost van Sint-Jan met bijbehorende kapel, die allebei in de twaalfde eeuw werden gebouwd. Verder naar links is nog een overblijfsel te zien van de Rijn, die, nadat hij in 1122 bij Wijk bij Duurstede was afgedamd, veel minder water voerde en in de veertiende eeuw hier helemaal zou verdwijnen.

Met het begraven van het hart en de ingewanden van de in Utrecht overleden keizer Koenraad II werd de Utrechtse Dom in 1039 in feite een grafbasiliek van de Duitse keizers. Rondom ‘de ziel en de geest’ van de keizer werd kort daarop door zijn zoon Hendrik III en bisschop Bernold een kruis van kerken gebouwd, bestaande uit de Pieterskerk (1048), de Paulusabdij (1050), de Janskerk (1051) en de Mariakerk (omstreeks 1090). De Janskerk vormde de noordelijke arm van het kruis. Doordat de rivier de Rijn er nog stroomde, kwam de kerk iets verder van de Dom weg te staan. 

Op deze reconstructie van het Janskerkhof van omstreeks 1550 staat de inmiddels half gotische Janskerk midden op de immuniteit tussen de bijbehorende gebouwen en de omringende claustrale huizen van de kanunniken. Links het minderbroedersklooster in zijn zestiende-eeuwse gedaante. Het klooster was in de twaalfde eeuw gesticht ter hoogte van het huis van de proost van Sint-Jan. Rechts van het klooster staat de van oorsprong twaalfde-eeuwse romaanse Palmitenkapel. De Reformatie van 30 jaar later, zou hier veel verandering brengen.

Het Janskerkhof omstreeks 1750. Het voormalige immuniteitsterrein is onderdeel van  de stad geworden. Er zijn nieuwe straten aangelegd en grote vierkante huizen gebouwd, waar voorname Utrechtse families hun intrek hebben genomen. De kerk van het minderbroedersklooster en de Palmitenkapel zijn kort na de Reformatie van 1580 gesloopt. De reftervleugel van het klooster is in gebruik als Statenkamer.

Niet duidelijk is hoe het eerste, elfde-eeuwse
ontwerp van de Janskerk er heeft uitgezien. Moest de kerk aanvankelijk twee torens krijgen náást de zijbeuken?

Of was het de bedoeling dat bij de Janskerk, net als de Pieterskerk, de torens in het verlengde van de zijbeuken zouden worden gebouwd?

Uiteindelijk werden de torens verder naar het westen gebouwd en kreeg de Janskerk een voor Nederland vrij uitzonderlijk westkoor. Het koor en de noordelijke toren zijn al in de loop van de dertiende of veertiende eeuw verdwenen. De andere toren overleefde de grote storm van 1674 maar werd kort daarop gesloopt.