Het stadhuis (1040 - heden)

Al aan het begin van de negende eeuw waren mensen actief op de plek van het stadhuis, zo weten we uit de vondst van grote houten palen die toen de grond in zijn geslagen.

Op deze 3D-reconstructie van Utrecht omstreeks 1040 is de romaanse Domkerk te zien met op de voorgrond de Rijn. Links ter hoogte van de koeien en de schuurtjes staat tegenwoordig het stadhuis. Rechts enkele huizen van de handelswijk Stathe met daar tussenin de oude insteekhaven die hier de voorloper was van de Oudegracht. 

Niet lang nadat Utrecht in 1122 stadsrecht kreeg, werd er ter plaatse van het stadhuis het grote stenen huis Lichtenberg gebouwd. De voorzijde daarvan was op de oude loop van de Rijn gericht, al was de rivier in die tijd nauwelijks meer bevaarbaar. De vorm van het huis is nog steeds terug te zien in de grote negentiende-eeuwse hal van het huidige stadhuis. Eronder liggen zelfs nog de twaalfde-eeuwse kelders vam Lichtenberg.

Na de grote stadsbrand van 1253 werd Lichtenberg nog groter en mooier gemaakt. De voorgevel lag nu aan de Oudegracht. Het nieuwe Lichtenberg behoorde tot de grote weerbare huizen in Utrecht, die ook wel 'stadskastelen' worden genoemd, zoals Oudaen, Fresenburg en Drakenburg. Daar woonden rijke patriciërsfamilies. In Lichtenberg woonde de invloedrijke familie met dezelfde naam. Sommige Lichtenbergers schopten het zelfs tot burgemeester.

In de dertiende eeuw werd ook Klein Lichtenberg gebouwd en aan de zuidzijde kwam een poortgebouw te staan met de naam Hasenberg. Vervolgens werd het gehele terrein ten noorden van Lichtenberg volgebouwd.



In 1343 werden de schepenen, de rechters van de stad, in Hasenberg gehuisvest. En daarmee kwam voor het eerst een deel van het stadsbestuur naar de plek van het stadhuis. In het schepenhuis werd rechtgesproken over Utrechtse burgers. Zo nodig konden de veroordeelden worden opgeborgen in de ondergelegen gevangenis. Omstreeks 1520 werd Hasenberg grondig verbouwd en kreeg het een prachtige gotische gevel versierd met beelden en leeuwen. Het ontwerp was van Dombouwmeester Claes Mertensz.

Keizer Karel V, die in 1528 de macht in Utrecht overnam, wilde het nieuwe stadsbestuur bij elkaar in een gebouw hebben. Groot en Klein Lichtenberg moesten samen met Hasenberg worden verbouwd tot één groot nieuw stadhuis. De stad vond de kosten te hoog en bovendien moest dan ook het net zo mooi verbouwde gotische Hasenberg weer worden afgebroken. Weliswaar werd Lichtenberg in 1537 door de stad aangekocht en voor de raad ingericht, maar de totale verbouwing liet op zich wachten.

Pas nadat Karel V in 1545 de stad had bezocht, werd met het werk begonnen. Willem van Noort ontwierp een prachtig renaissancestadhuis. De gevel van Hasenberg werd teruggelegd, waarna het een mooie renaissancegevel kreeg. De huizen Lichtenberg bleven echter grotendeels gotisch, al kregen ze wel wat renaissance details, zoals een balkon waar besluiten en vonnissen bekend werden gemaakt.

In 1647 werd het stadhuis vergroot en kreeg het nieuwe deel aan het Oudkerkhof een classicistische gevel, naar de mode van de dag.



In 1830 werden Groot en Klein Lichtenberg en Hasenberg gesloopt om plaats te maken voor het nieuwe neoclassicistisch stadhuis van stadsarchitect J. van Embden.

In1846 werd het aan de achterzijde uitgebreid. Gedurende een korte periode konden vrijwel alle stedelijke ambtenaren daar een werkplek vinden, maar doordat er meer ambtenaren nodig waren in de snel groeiende stad was er al snel ruimtegebrek. Begin twintigste eeuw werden de huizen ten noorden van het stadhuis erbij getrokken. In 1940 werd bovendien het nieuwe Burgerzaken aan de Minrebroederstraat eraan toegevoegd.

In 1999 werd begonnen met een grote verbouwing naar een ontwerp van de Spaanse architect Enric Miralles.

 

Ga naar bouwdomtoren.nl/3dtour en doe de interactieve tour door het verleden van het Utrechtse stadhuis!